Als we ons even beperken tot de problemen in Griekenland, dan zie ik twee enigszins realistische oplossingen. Realistisch noem ik oplossingen waarbij het voor-wat-hoort-wat-principe wordt toegepast. Dit principe reikt verder dan te zeggen als je doet wat ik zeg, dan leen ik je geld. Dan zal Griekenland zich tegemoetkomend opstellen zolang er nog geld in hun richting geschoven wordt. Tegen de tijd echter dat het op aflossen aankomt, is de kans groot dat Griekenland alsnog haar verplichtingen niet nakomt. Alleen een strenge vinger is dus niet genoeg. Het voor-wat-hoort-wat-principe gaat ervanuit dat Griekenland hoe dan ook concessies doet, die ook in materieel opzicht opwegen tegen de verkregen gunsten.
De eerste oplossing heb ik vernomen van Jaap van Duyn, de voormalige baas van Robeco. Die stelt dat het in belang van Griekenland is om uit de euro te stappen. Als voorbeeld geeft hij IJsland dat kortgeleden ook als bankroet beschouwd kon worden, maar dat door de munt te devalueren haar economie weer op gang heeft kunnen trekken. Deze optie toegepast op Griekenland kost de overige eurolanden hoe dan ook het een en ander, maar dan weet je tenminste dat je op een gegeven moment je verlies genomen hebt. Misschien kunnen de overige eurolanden Griekenland, ook nadat het uit de euro is gestapt, nog helpen. De deal is dan dat Griekenland pas gunsten ontvangt, nadat het uit de euro is gestapt. Voor wat hoort wat.
Mijn optie ziet er anders uit. Het op te lossen dilemma daarbij is hoe te voorkomen dat de welvarende eurolanden de crisis in Griekenland betalen, zonder dat dit ertoe leidt dat Griekenland niet kan terugbetalen. Je kunt het ook anders formuleren, hoe de kosten op Griekenland verhalen, als het land niet in staat is haar leningen af te lossen? De oplossing is dat je, net als bij een hypothecaire lening, een onderpand vraagt. Minister De Jager heeft weken geleden al eens gesproken van leningen tegen onderpand, maar vreemd genoeg is dat nergens in de media opgepikt. Misschien omdat hij het idee niet uitwerkte. Lubbers kwam bij Nieuwsuur op 9 augustus 2011 eveneens met leningen tegen onderpand op de proppen, maar ook hij werkte de gedachte het niet uit. Dan doe ik het maar.
Aan een land als Griekenland onderpand voor leningen te vragen heeft een groot aantal voordelen. Ik kom opgeteld maar liefst tot 14 voordelen. Die zal ik hieronder de revue laten passeren. Als onderpand kunnen allerlei staatsbezittingen fungeren. Te denken valt aan staatsbedrijven, te privatiseren overheidsinstellingen of onroerend goed. Onderpand wordt pas een eigendomsrecht als definitief blijkt dat aan de verplichtingen niet voldaan wordt. Zolang Griekenland dus gelooft dat het aan de betalingsverplichtingen kan voldoen, mag het ervanuit gaan dat het onderpand in haar bezit blijft. Verder betekent een eigendomsrecht geen staatkundig beheer. Griekenland blijft dus Griekenland, en wordt geen Duitsland, ook al zouden via het onderpand Griekse bezittingen in Duitse handen vallen. De eerste 7 voordelen hebben betrekking op de situatie waarin de lening met onderpand wordt aangegaan. Voordelen 8 t/m 15 hebben betrekking op de situatie waarin onderpand in handen van de uitlenende landen komt:
- Aantrekkelijker om uit te lenen: Op het moment dat niet terug betaald kan worden, komt het onderpand in handen van degene die uitleent. Onderpand biedt het land dat uitleent daarom zekerheid, waardoor het minder bezwaarlijk is uit te lenen. Zekerheid is ook de reden waarom banken bij hypothecaire leningen onderpand vragen.
- Onaantrekkelijk om niet terug te betalen: Onderpand maakt het onaantrekkelijk om niet terug te betalen. Zo wordt terugbetaling ook een belang voor het land dat leent. Profiteren van de hulpvaardigheid van andere landen en naderhand niet thuisgeven, is er dan niet meer bij.
- Rente kan lager: Het onderpand maakt de rente lager en daarmee de lening goedkoper. Dit omdat het risico voor het uitlenende land minder groot is. Die lagere rente is van belangrijk omdat het juist de verhogingen van de rente zijn die landen als Griekenland, Portugal en Ierland de das omdeden, en die nu ook Italië en Spanje bedreigen. Een lagere rente is dus onvermijdelijk, en een onderpand maakt een lagere rente niet een kwestie van goedgeefsheid maar een kwestie billijkheid.
- Minder lenen: Bij een lagere rente hoeft er trouwens ook minder bij geleend te worden, louter en alleen om de rente te betalen. De staatschuld in landen met betalingsmoeilijkheden loopt zodoende minder hoog op.
- Hoef niet op korte termijn tegen lage prijs staatseigendom te verkopen: Lenen met onderpand is beter dan het voorstel om op korte termijn staatseigendommen van landen in betalingsproblemen te verkopen Net als bij een faillissement kunnen bij acute verkoop immers geen goede prijzen bedongen worden. Zeker niet als het economisch klimaat toch al slecht is. Bij leningen met onderpand kan er bij het aangaan van een lening een faire waarde voor het onderpand worden afgesproken. In de loop van de tijd kan die waarde via afgesproken formules worden gecorrigeerd voor inflatie en andere economische parameters.
- Lenende land kan in zichzelf blijven geloven: Een niet onbelangrijk psychologisch voordeel is dat het lenende land zich bij het aangaan van de lening niet vernederd zou hoeven te voelen. Evenals iemand die een hypotheek neemt, mag immers worden aangenomen dat het lenende land verwacht de lening te kunnen afbetalen, waardoor het onderpand in haar bezit blijft.
- Uit te leggen aan burgers van uitlenende landen: Een niet te onderschatten voordeel is dat lenen tegen onderpand ook is uit te leggen aan de burgers van de uitlenende landen. Dat kan van lenen (of garant staan) met de ijdele verwachting dat alles goed zal komen, niet gezegd worden.
- Geen overdracht van staatsmacht: Om te beginnen wil ik het misverstand uit de weg ruimen, dat overdracht van onderpand, overdracht van staatsmacht zou betekenen. Als bijvoorbeeld een Grieks vliegveld in Duitse handen komt, dan blijft dat vliegveld natuurlijk gewoon een onderdeel van Griekenland. Daarover geen misverstanden.
- Uitlenende land wordt hoe dan ook vergoed: Lenen tegen onderpand voorkomt dat de uitlenende landen naar hun geld kunnen fluiten. Ze krijgen dan namelijk activa van een compenserende waarde in hun bezit.
- Maatvoering bij opeisen onderpand mogelijk: Anders als bij een huis is het onderpand onder te verdelen in parten waardoor het inleveren van onderpand geen alles of niets kwestie hoeft te zijn. Meer onderpand dient ingeleverd worden naarmate een land meer in gebreke blijft.
- Macro-economische nadelen van overdracht onderpand zijn beperkt: Ook als uiteindelijk onderpand wordt overdragen, dan hoeft dat niet uitzonderlijk nadelig te zijn voor het betreffende land. Het onderpand blijft immers onderdeel van de landelijke economie. Het biedt nog steeds werkgelegenheid, en het levert nog steeds zijn diensten aan de plaatselijke economie. Daarbij helpt het dat het zowel in het belang van de nieuwe als de oude eigenaar van het onderpand is, dat het onderpand economisch blijft functioneren, wie het ook bezit.
- Na overdracht onderpand efficiëntiewinst te behalen: Als het onderpand in handen komt van een nieuwe eigenaar, dan kan dat gezien worden als een soort privatisering, en als voordeel van privatisering wordt meestal een toenemende efficiëntie genoemd. Nu ben niet altijd maar een voorstander van privatisering, maar ik denk wel dat in een land als Griekenland toch wel de nodige efficiëntiewinst geboekt kan worden met privatisering.
- Overdracht onderpand leidt tot minder staatsbemoeienis: Privatisering leidt ook, bijna automatisch, tot een meer liberale samenleving. Meer wordt marktconform geregeld en overheid die incompetent is gebleken krijgt als vanzelf minder verantwoordelijkheid. Net als bij privatisering geldt ook bij liberalisering dat ik niet altijd maar voor liberalisering ben, maar dat ik wel denk dat enige liberalisering in een land als Griekenland geen kwaad kan.
- Verzorgingsstaat mag, maar dan verantwoord: Naar de eurolanden toe geeft deze min of meer afgedwongen liberalisering via overdracht van onderpand als de boel uit de klauwen is gelopen de boodschap: Wil je als land een uitgebreide verzorgingsstaat, dan is dat prima, maar dan wel op een verantwoorde manier.
- Afgestane onderpand is weer terug te kopen: Als het een land dat onderpand heeft moeten afstaan, naderhand weer voor de wind gaat, dan is het onder omstandigheden mogelijk dat het de eerder afgestane onderpand weer terug werft. Tegen marktprijs uiteraard omdat inmiddels geïnvesteerd is om het onderpand economisch goed te laten functioneren. Je als land terugvechten naar een niveau waarin je meer beleidsvrijheid hebt, blijft dus mogelijk.
Lenen met onderpand kan wellicht het beste op Europees niveau geregeld worden in de vorm van een Europese financierings- annex exploitatiemaatschappij. Als nu blijkt dat een land niet kan terugbetalen, dan krijgt die Europese maatschappij onderpand in beheer, en krijgen de uitlenende landen een aandeel in dat onderpand dat het bedrag compenseert dat niet is terug ontvangen. In feite is de zeggenschap in die Europese maatschappij dus in handen van de landen die te hulp schieten en wel naar rato dat ze te hulp schieten. De bedoeling is dat deze Europese maatschappij verantwoord handelt, in die zin dat het op een fatsoenlijke manier zo goed mogelijke resultaten tracht te boeken. Het is overigens niet uitgesloten dat gemaakte winsten worden geïnvesteerd in te hulp geschoten landen als daar terplekke tenminste verantwoorde mogelijkheden voor zijn. Na de crisis kan die Europese maatschappij blijven door functioneren. Eventueel kunnen verworven onderpanden ook worden doorverkocht tegen marktconforme prijzen. Ook kunnen de aandelen van deze maatschappij tegen markconforme prijzen worden doorverkocht.