Naar aanleiding van Tegenlicht, 5 maart 2012
De uitzending van Tegenlicht – Het wonder van Baskenland van maandag 5 maart 2012 -over coöperaties in Mondragón toont welke voordelen de coöperatie zoal kan hebben. Als medewerker ben je minder een loonslaaf en meer een belanghebbende. De coöperatie functioneert meer als een werkgemeenschap van gelijkgestemden. Hiërarchische verhoudingen zijn minder geprononceerd. De werkmotivatie is beter. De coöperatie is ook sterker verankerd in de plaatselijke gemeenschap. Wat zichtbaar wordt in een hechtere samenwerking met de plaatselijke overheid en met andere coöperaties. Een medewerker van de coöperatie deelt mee als het goed gaat, maar levert ook in als het minder goed gaat. Daardoor kan een coöperatie een crisis beter doorstaan. Een coöperatie zal haar bedrijvigheid ook niet snel verplaatsen naar lagelonenlanden omdat de medewerkers daar een belangrijke stem in hebben.
De coöperatie wordt gepresenteerd als een soort derde weg tussen kapitalisme en communisme. Mij valt juist op dat de coöperatie uitstekend past binnen het kapitalistisch systeem. Ik zou dat ook juist willen benadrukken omdat anders de indruk ontstaat dat alles anders moet, en dat er een revolutie nodig is om tot verandering te komen. De coöperatie heeft in het verleden ook altijd goed binnen het kapitalistisch systeem gepast. Niet voor niets heeft de Rabobank zich van de banken gedurende de crisis het beste staande weten te houden. Nederlandse coöperaties (bijv. Melkunie) komen ook niet uit voort communistische of socialistische samenwerkingsverbanden maar betreffen samenwerkingsverbanden van boeren en middenstanders. Van boeren is bekend dat ze van oudsher een christendemocratische voorkeur hebben. In Mondragón was de initiatienemer een pater, dus ook een christen.
Bovendien toont Mondragón aan dat het coöperatiesysteem uitstekend past binnen een regionale, min of meer traditionalistische samenleving. De uitzending wekt de indruk dat mensen zich niet sterk hoeven aan te passen aan de coöperatie, maar de coöperatie past bij hoe zij als mensen van oudsher zijn. De coöperatie valt daarom ook te appreciëren vanuit een conservatieve invalshoek.
Dat neemt niet weg dat ik de coöperatie zie als passend bij het huidige tijdsgewricht waarin medewerkers mondig en goed geïnformeerd zijn en in staat zijn verantwoordelijkheid mee te dragen. Wat mij altijd een beetje gestoord heeft, is dat het idee van een vrije samenleving lijkt op te houden zodra je als werknemer een organisatie binnenstapt. Dan ben je toch een beetje een horige of een loonslaaf, hoe goed dat ook verder verdoezeld en gecompenseerd wordt. De coöperatie lijkt me een belangrijke stap om als volwaardig mens te functioneren, ook gedurende werktijd.
Merkwaardig is dat de coöperatie in schoolboeken beschreven staat als een organisatievorm die vooral in het verleden in zwang was. Om de coöperatie weer van deze tijd te maken, zijn twee dingen nodig. Op de eerste plaats dient duidelijk te zijn hoe je een kleine onderneming als coöperatie kunt opstarten. Als de organisatie dan groeit, hoef je je organisatievorm niet meer aan te passen. Die mogelijkheid zou als gevolg kunnen hebben dat er naar de toekomst toe, langzaam maar zeker steeds meer coöperaties ontstaan. Op de tweede plaats zou duidelijk moeten zijn hoe je een bestaande organisatie alsnog kunt omvormen tot coöperatie.
In dat geval zou het aantal coöperaties sneller kunnen toenemen. Wat ik me hieromtrent afvraag is wat de maximale omvang van een organisatie kan zijn, wil deze nog om te vormen zijn tot coöperatie. Kan dat bij een organisatie met 100 werknemers? Kan dat met een organisatie van 1000 werknemers? Is Philips nog om te vormen tot coöperatie?
Mocht de coöperatie een trend worden, dan ligt er natuurlijk werk voor organisatieadviesbureaus die het proces richting coöperatie begeleiden. Was ik maar een actief, pragmatisch ingesteld persoon, dan zou ik die taak op me kunnen nemen. Of, laat ik me anders uitdrukken: Welk actief en pragmatisch ingesteld persoon heeft zin om met mij een organisatieadviesbureau gespecialiseerd in coöperaties op te starten?