Detrans: Wenn die Trans-OP nicht glücklich macht is een korte ZDF-documentaire (27 minuten) over Nele, een jonge vrouw van nu 27 jaar die zich liet ombouwen tot man. Ze werd daar niet gelukkig van, en beseft tenslotte dat ze toch een vrouw is. Mijn indruk is dat de documentaire een eerlijk portret geeft waarin de geportretteerde zich kan vinden.
Vroeg borsten
Nele zat op de basisschool toen ze voor het eerst dacht liever een jongen te zijn. Dat gebeurde toen ze op de speelplaats om zich heen keek. Blijkbaar sprak haar het wat ruigere gedrag van de jongens aan. Wellicht wilde ze ook met de jongens meespelen. Nele besefte echter dat ze een meisje was, en dat daar niets aan te doen was. Toch bleef de gedachte gedurende haar meisjesjaren meespelen.
Toen Nele acht à negen jaar oud was, begon ze al borsten te krijgen. Daar was ze op dat moment niet blij mee. Haar stoorde ook dat ze zich niet meer met ontbloot bovenlichaam mocht vertonen. Ondanks deze onvrede ging ze zich steeds vrouwelijker gedragen. Ze had ook het gevoel had dat dit van haar verwacht werd. Met vriendinnen deed ze typisch meisjesdingen zoals opmaken. Vriendinnen van haar waren jaloers op haar borstomvang. Zelf vond ze haar borsten te groot.
Studententijd
Toen ze als 19-jarige het ouderlijke nest verliet om te gaan studeren in Düsseldorf, vernam ze van transseksualiteit. Als je als vrouw geboren bent, dan hoef je geen vrouw te blijven. Ze ontdekte toen ook dat ze lesbisch was. Dat was voor haar een bevrijding, in die zin dat het haar gevoelsmatig onthief van de verplichting om bij mannen in de smaak te vallen. Als eerste heeft ze toen haar hoofd kaalgeschoren. Ze begon toen ook haar borsten af te binden. Toch was ze juist in die tijd depressief. Ze ontwikkelde ook een eetstoornis om van haar vrouwelijke rondingen af te komen. In een periode waarin het steeds slechter met haar ging, en ook zelfmoordneiging kreeg, besloot ze zich te ‘outen’ als trans. Ze dacht dat dit een oplossing was voor al haar problemen. Ze was toen 21 jaar.
Therapie
Met dat ze besloot transman te worden, ging ze ook in therapie. Ze koos een therapeut die in trans was gespecialiseerd. Ze voelde zich nog niet helemaal zeker over haar keuze om man te worden, en verwachtte dat de therapeut daarover met haar in gesprek ging om duidelijkheid te verkrijgen. De therapeut sloeg die onzekerheid echter over. Hij begon haar meteen al als man aan te spreken. Op zich vond ze dat prettig: eindelijk iemand die niet twijfelt over haar man-zijn. Wat haar ook opviel was dat niet zij maar de therapeut meestal aan het woord was, en dat de therapeut zijn therapie nogal opdrong. De therapeut zorgde er vervolgens ook voor dat ze versneld kon beginnen met hormonen. Bij haar bestond er wel degelijk nog twijfel over de transformatie tot man. Ze is bang dat ze daar helemaal niet gelukkig van wordt, en dat ze er achteraf spijt van zal krijgen.
Testosteron
Het gebruik van testosteron ervoer ze als een sensatie. Haar stem brak; ze werd lichamelijk sterker, en ging er ook jongensachtiger uitzien. Tegelijkertijd werd ze echter ook nog depressiever, nog meer suïcidaal. Ze was ook alleen nog maar met haar transformatie tot man bezig. Alle andere levenssferen verwaarloosde ze. Met de hormonen als enige troost sleepte zich naar de trans-operaties in de hoop dat die haar uiteindelijk zouden verlossen van haar depressies.
Met de amputatie van haar borsten was ze in eerste instantie blij. Zonder borsten werd ze veel minder geconfronteerd met de vrouwelijkheid van haar lichaam. Haar borsten waren altijd al een probleem voor haar geweest. Als ze trots haar geopereerde bovenlichaam aan haar moeder toont, ziet deze vooral rauwe, bloedrode littekens. Hoewel ze haar dochter steeds in haar transformatie heeft gesteund, barst ze nu uit in een onbedaarlijk huilen.
Nele leeft vervolgens twee jaar als man. Ze leeft samen met een eveneens tot man geworden vrouw. Hoe dat te verenigen is met haar lesbisch zijn, heb ik niet helemaal gegrepen. Je zou denken dat juist zij elkaar louter als man zien of willen zien. Maar blijkbaar is dat toch anders. Zo eenduidig lesbisch is Nele blijkbaar niet, dat ze alleen een partner wil die zichzelf als vrouw ervaart.
Negatief vrouwbeeld
Eerst bij haar partner, en later bij haarzelf ontstaan steeds meer twijfels over hun transidentiteit. Nele dacht eerst dat trans iets is waarmee je bent geboren, en waaraan je dus niets kan veranderen. Ze vond het al transfoob te veronderstellen dat je er niet mee geboren bent, dat het een invloed van buitenaf is. Toch begon Nele zich af te vragen wat dan die invloed van buitenaf geweest zou kunnen zijn. Toen drong tot haar door dat ze eigenlijk een heel negatief beeld van vrouw-zijn heeft. Zelf past ze ook niet echt goed in haar beeld van vrouw-zijn dat eigenlijk heel traditioneel is. Nele is rationeel ingesteld, knutselt graag, is nogal luidruchtig, valt op vrouwen. Dat zijn allemaal eigenschappen die traditioneel eerder als mannelijk dan als vrouwelijk te karakteriseren zijn. Achteraf gezien vindt ze dat ze een te beperkte opvatting had over wat vrouw-zijn kan behelzen, en dat ze daarom dacht eigenlijk een man te zijn.
Toen werd haar al snel duidelijk dat ze niet meer als transman verder wilde. Ze wilde haar vrouw-zijn leren accepteren: ze is nu eenmaal als vrouw geboren, dus ze is een vrouw, punt. Om vrouw te zijn, hoeft ze niet te voldoen aan haar voormalige traditionele beeld van vrouw-zijn. Met haar manier van vrouw-zijn, draagt ze ook bij aan het repertoire van mogelijke manieren om vrouw te zijn. En als iemand daar dan moeite mee heeft, dan is dat diens probleem. Dat is gemakkelijk gezegd, maar Nele geeft toe dat haar haar nog niet meeviel die instelling ook in praktijk te brengen. Gedurende het proces van detransitie – het stoppen met hormonen en het ongedaan maken van de trans-operaties voor zover mogelijk – heeft ze opnieuw steun gezocht, nu bij een therapeute.
Gepolitiseerd modeverschijnsel
Het aantal aanvragen tot geslachtsverandering is de laatste jaren extreem toegenomen. Volgens mij komt dit omdat geslachtsverandering, juist bij jonge mensen wier seksuele ontwikkeling nog gaande is, wordt gepropageerd. In Nederland zijn er televisieprogramma’s geweest waarin een voltooide ombouw werd opgevoerd als fraai eindresultaat, als happy end dus. Geslachtsverandering wordt niet alleen gepolitiseerd, het wordt ook tot modisch artikel. Het wordt als hip ervaren om je seksuele identiteit te problematiseren.
Die enorme toeloop van mensen die geslachtsverandering willen, kan met enige vertraging leiden tot een bijna even groot aantal spijtoptanten. Daarbij dient men zich te bedenken dat het nog niet meevalt om uit de kast te komen als spijtoptant. Nele kostte het in ieder geval meer moeite naar haar ouders toe te bekennen dat ze toch weer als vrouw door het leven wil, dan dat het haar had gekost om hen te vertellen dat ze man wilde worden. Bedenk ook dat spijtoptanten door de medicatie en operaties altijd een gemankeerde man of vrouw zullen blijven. Het proces van transitie is immers niet volledig omkeerbaar. Het wordt niet meer zo goed als het was.
Aangeboren
Het verhaal van Nele overziend valt me op dat ze gedurende alle fases van haar levensverhaal vasthoudt aan het argument dat haar seksuele identiteit aangeboren is. Als scholier vindt ze zich ermee af dat ze nu eenmaal als meisje geboren is. Na haar detransitie komt ze eigenlijk weer tot diezelfde conclusie: ze is nu eenmaal als vrouw geboren. Maar gedurende haar transformatie tot transman, is ze er juist van overtuigd dat het trans-zijn is aangeboren.
Vanuit een meer conventioneel standpunt bezien, is het niet meer dan normaal dat in verreweg de meeste gevallen eenvoudig kan worden vastgesteld wat de aangeboren toestand is. * Vanuit een trans-ideologie denkt Nele toentertijd dat er naast de lichamelijke aangeborenheid ook een psychologische aangeborenheid bestaat, en dat die psychologische aangeborenheid doorslaggevend is. Maar dat lijkt me allerminst een bewezen kwestie. Ik deel eigenlijk het standpunt waar Nele na een enorme omweg ook op uitkomt, namelijk dat je moet leren leven met het geslacht waarmee je geboren bent. Met als kanttekening dat er dan wel voldoende ruimte moet zijn om invulling te geven aan die geslachtsbeleving.
Vier misverstanden
Kijken we specifiek naar Nele, dan zie ik vier misverstanden die de omweg die Nele heeft gemaakt verklaren.
Misverstand 1.
Genoemd is al dat ze eigenlijk een beetje een jongensachtig meisje was. Daarbij had ze de pech dat zich juist bij haar al vroeg vrouwelijke geslachtskenmerken ontwikkelden, terwijl ze daar helemaal niet aan toe was. Haar vroege borstvorming beperkte haar mogelijkheden om zich nog wat jaartjes gewoonweg uit te leven als kind. Natuurlijk zijn er ook gedragsverschillen tussen jongens en meisjes bestaan. Toch heb je als meisje meer speelruimte om te ravotten en je uit te leven dan als vrouw. Dat ze niet blij was met haar borsten betekent zo bezien eerder dat ze nog wat langer kind wilde blijven, dan dat ze jongen of man wilde worden.
Misverstand 2.
Een tweede punt is haar depressiviteit. Even los van de vraag of die depressiviteit te maken heeft met haar moeite haar vrouw-zijn te vinden, is depressiviteit ook op zich genomen een ernstige aandoening die dringend om een oplossing vraagt. Vanuit de wanhoop van depressiviteit wordt dan elke mogelijke oplossing aangegrepen. Dus is het niet zo dat transmensen vaak kampen met depressiviteit omdat ze in het verkeerde lichaam zitten, maar zien een ander lichaam als oplossing voor hun depressiviteit. Dat is net zo goed ook het geval als de depressiviteit wordt veroorzaakt, door een verstoorde ontwikkeling van de seksuele identiteit, zoals bij Nele het geval lijkt te zijn. Zij wist niet goed hoe zich tot haar vrouw-zijn te verhouden. Dan maar man worden, bleek geen oplossing te bieden.
Misverstand 3.
Een derde misverstand ontstaat doordat Nele op vrouwen valt. Seksuele voorkeur is te zien als het spiegelbeeld van seksuele identiteit. Zoals het voor mannen normaal is om op vrouwen te vallen, zo is ook normaal dat iemand die op vrouwen valt een man is. Nele dacht dus een man te zijn omdat ze op vrouwen viel. Op zich is dat een voor de hand liggend misverstand, en misschien wel meer dan dat. Wellicht valt Nele op vrouwen omdat ze juist in de levensfase waarin haar seksualiteit tot bloei komt als man gezien wil worden.
Misverstand 4.
Een laatste misverstand dat ik wil noemen betreft dat Nele en haar ouders in de veronderstelling leefden dat deskundigen op basis van een medische en psychologische diagnose tot de conclusie waren gekomen dat Nele transseksueel was, en dat een transformatie tot man de remedie was die bij de diagnose past. Ze dachten ook dat alle procedures om vast te stellen dat Nele transseksueel was, doorlopen waren. Zo waterdicht en zo wetenschappelijk verantwoord als zij dachten, was de procedure echter niet. De boodschap van de therapeut dat het hier een overduidelijk en dringend geval van transseksualiteit betrof, bleek voldoende om het fiat voor een geslachtsverandering te krijgen, en het proces versneld in gang te zetten, te beginnen met het voorschrijven van hormonen. Waard Nele en ouders dachten dat het een gegrond medisch oordeel betrof, bleek het toch meer een ideologisch oordeel te zijn, en misschien ook nog een oordeel waarmee de therapeut en de betrokken medici hun eigen werkgelegenheid scheppen.
*Er worden baby’s geboren bij wie de geslachtorganen zich niet eenduidig als mannelijk of vrouwelijk ontwikkeld hebben. Gesproken wordt van intersekse. Wel kan worden vastgesteld of de baby genetisch een mannelijk (XY) of vrouwelijk (XX) is. Er bestaan ook mensen die helemaal als vrouw geboren worden, zich ook vrouw voelen, zich als vrouw gedragen, in de regel ook op mannen vallen, maar die toch mannelijke X- en Y-chromosomen hebben. Dat heeft ermee te maken dat ze niet (of beperkt) gevoelig zijn voor mannelijke hormonen. Omdat ze geen eierstokken en baarmoeder ontwikkelen, kunnen zij geen kinderen krijgen. Ze hebben wel een vagina, en dus geen penis. Gesproken wordt van Androgeen Ongevoeligheid Syndroom. En dan zijn er ook nog baby’s die geboren worden met maar één X-chromosoom. Omdat het mannelijk chromosoom ontbreekt, ontwikkelen deze baby’s zich als vrouwen. Eigenlijk doet er zich dus geen probleem voor bij de keuze van het geslacht. Bij intersekse maak je een keuze op basis van het genetische man- of vrouw zijn. Bij het androgeen ongevoeligheidssyndroom en bij alleen één X-chromosoom, worden baby’s bij geboorte als vrouwelijk geïdentificeerd. Daar kun je het dan bij laten.
Tot slot nog een wens van Nele. Ze zou willen dat het thema transseksualiteit niet zo gepolitiseerd zou worden. Ik kan me bij die wens aansluiten. Ik denk dat Nele het slachtoffer is van het gepolitiseerd klimaat rond transseksualiteit.