Naar aanleiding van Nova, 18 augustus 2009
Ik herinner me een uitzending van Tegenlicht waar Tariq Ramadan wordt aanbevolen als een belangrijke nieuwe ontwikkeling binnen het multiculturele gedachtegoed. Een mens hoeft zich niet te beperken tot één identiteit. Hij kan er tegelijkertijd meerdere identiteiten hebben. Ramadan presenteert daarbij zichzelf als voorbeeld. Juist omdat hij meerdere identiteiten incorporeert, ziet hij zichzelf als bruggenbouwer tussen die verschillende identiteiten. Hij lijkt daarbij te veronderstellen dat die verschillende identiteiten binnen zijn persoon vreedzaam co-existeren. En als dat binnen zijn persoon kan, waarom dan niet in de samenleving buiten hem.
Het misverstand in deze gedachtegang ligt in het feit dat meerdere identiteiten in een persoon verenigd, dikwijls juist een luxepositie biedt, omdat de persoon in kwestie daardoor gemakkelijk conflicten kan omzeilen, door in iedere situatie die identiteit te verkiezen die op dat moment het beste uitkomt.
Het kroonprinselijke gezin is een uitstekend voorbeeld van deze strategie. Onlangs nog hebben ze, naast hun woning in Wassenaar, een riant onderkomen in Argentinië verworven. Zo kunnen ze op zijn Nederlands in Nederland en op zijn Argentijns in Argentinië leven. Is het in Nederland bijvoorbeeld te warm, dan kunnen ze afkoelen in Argentinië, zoals deze zomer is gebeurd. En als Nederland en Argentinië allebei niet uitkomt, dan kan het ook nog op zijn Afrikaans in Mozambique, waar ook een onderkomen wordt gerealiseerd.
Meerdere identiteiten kunnen dus tegen elkaar uitgespeeld worden op een manier die tot voordeel strekt van de drager van al die identiteiten. Voor de samenleving waarin dat individu verkeert, hoeft dit uitspelen van identiteiten evenwel geen voordeel te bieden. Bij de drugssmokkel bijvoorbeeld, strekt het uitspelen van verschillende identiteiten ook tot voordeel van de smokkelaar. Het gegeven dat allochtonen oververtegenwoordigd zijn in gevangenissen, is mede te verklaren uit de kansen die hun dubbele nationale identiteit hen in de drugssmokkel biedt. Ze zijn thuis in het drugs-producerende land, maar ook in het drugs-consumerende land.
In feite heeft iedereen meerdere identiteiten. Dat levert pas moeilijkheden op als de verschillende identiteiten tot loyaliteitsconflicten leiden. Volgens Ramadan stelt de vraag of je allereerst ‘moslim’ of ‘Nederlander’ bent twee loyaliteiten tegenover elkaar die niet tot hetzelfde niveau behoren. ‘Marokkaan’ en ‘Nederlander’ zijn wel identiteiten van hetzelfde niveau en kunnen daarom volgens Ramadan wel leiden tot loyaliteitsconflicten. Omdat de Islam de scheiding tussen kerk en staat niet erkent, valt evenwel te betwijfelen of ‘moslim’ en ‘Nederlander’ niet ook tot loyaliteitsconflicten kan leiden. Als verklaard ‘geëngageerd moslimgeleerde’ is in ieder geval duidelijk waar de loyaliteit van Ramadan zelf naar uitgaat.
Hoewel Ramadan in het interview met Nova naar aanleiding van zijn ontslag zich uitspreekt tegen geweld tegen betogers, blijft toch opmerkelijk dat Ramadan niet eerder inging op de demonstraties in Iran, noch vanuit zijn functie als hoogleraar/bruggenbouwer in Rotterdam, noch vanuit zijn functie van presentator voor PressTV. Desgevraagd stelt hij dat hervormingen in Iran een kwestie van zeer lange termijn zijn. Dit terwijl het al dan niet accepteren van een verkiezingsuitslag, in ieder geval voor de demonstranten in Iran, toch een urgente zaak is. Waar Ramadan dus had kunnen bewijzen dat hij zich niet identificeerde met het fundamentalistische en repressieve regime in Iran, heeft hij dat nagelaten. Door de gebeurtenissen in Iran, is dus duidelijk geworden hoe het nu eigenlijk zit met die loyaliteit van Ramadan. Zijn werkzaamheden voor PressTV hebben dit tastbaar gemaakt.
Verder valt er heel wat te vijven en zessen over wat Ramadan allemaal zegt. Zo noemt hij in zijn laatste opiniestuk in NRC Nederland als het enige land dat problemen met hem heeft, terwijl hij in datzelfde stuk meerdere landen opnoemt waar hij niet meer mag komen. Ook vergelijkt hij in dat interview werken voor PressTV met werken voor de publieke omroep in Nederland. Alsof het niet uitmaakt dat Nederland een democratie is met vrijheid van meningsuiting en van godsdienst, terwijl Iran een islamitische dictatuur is waar meningsuiting levensgevaarlijk is. Verder neemt Ramadan het zijn werkgevers kwalijk dat ze niet persoonlijk met hem gesproken hebben voordat ze hem ontslagen hebben, terwijl hij bij het bekend worden van zijn werkzaamheden voor PressTV nog zei dat hij pas over een aantal weken in Rotterdam zou zijn, en dat hij dan wel op de kwestie zou reageren. Ook stelt hij dat we de situatie in Iran niet zo zwart-wit moeten zien, terwijl hijzelf de situatie in Nederland toch dermate zwart-wit ziet, dat in zijn ogen zelfs GroenLinks naar de pijpen van de PVV danst.
Onduidelijk blijft waarom de gemeente Rotterdam het traject met Ramadan überhaupt is aangegaan. Waarom de Islam van overheidswege propageren in een land dat een scheiding tussen kerk en staat kent? En dan die bijgeleverde status als hoogleraar die het in de media zo goed doet. Als de Erasmus Universiteit al opportunistisch was bij het ontslag van Ramadan, dan toch zeker ook bij diens inauguratie.