Bijna alle stemmen zijn geteld. De PVV is met 37 zetels veruit de grootste partij geworden. Ze krijgen er 20 zetels bij. De VVD daalt van 34 naar 25 zetels. Gaat de VVD deelnemen aan een kabinet, nu de PVV de grootste partij is?
Van 20.000 naar 220.000
De VVD heeft het vorige kabinet laten gevallen op immigratie. Immigratie was ook de inzet van de VVD bij de verkiezing. Dan wordt alom geroepen dat, als het om immigratie gaat, de kiezers liever voor het origineel kiezen. Dat lijkt me niet de echte reden waarom de PVV de grootste partij is geworden. Meer aannemelijk vind ik dat het de VVD aan geloofwaardigheid met betrekking tot immigratie ontbreekt, vanwege de erbarmelijke trackrecord van VVD-ministers en staatssecretarissen het afgelopen jaren. Onder Rutte is het immigratiesaldo opgelopen van 20.000 naar 220.000 personen.
Ook wordt gezegd de PVV de grootste is geworden omdat de VVD de deur open heeft opengezet voor de PVV door kabinetsdeelname voor de PVV niet meer uit te sluiten. Een stem op de PVV is daardoor geen verloren stem meer. Zit iets in, maar wat had de VVD anders kunnen doen? Ze heeft al zo vaak beloofd nu echt de immigratie aan te pakken, en steeds kwam er dan een kabinet over links tot stand, en kwam een stern immigratiebeleid niet van de grond. De VVD werkte gewoon mee aan het open-grenzenbeleid. Asielzoekers die eenmaal Nederland hadden bereikt konden blijven, ook al werd hun verzoek door de rechter afgewezen. Daarnaast ontwikkelde zich ook een enorme arbeidsmigratie. Daarbij gaat het bepaald niet alleen om schaarse vakmensen voor bedrijven als ASML. Het gaat veelal om ongeschoold werk in distributiecentra, die niet alleen pakketten verzorgen voor Nederland maar ook voor onze buurlanden. Met de immigratie daalt de arbeidsproductiviteit, wat eigenlijk betekent dat we niet voor-, maar achteruitboeren.
Van wild naar mild
Dat de kiezer niet per se voor het origineel kiest, blijkt ook uit het feit dat NSC (Nieuw Sociaal contract) maandenlang de grootste partij leek te worden. Dat kwam omdat ook NSC profileerde zich op immigratie. Blijkbaar vonden potentiële kiezers NSC een prima alternatief voor de PVV: fatsoenlijk tegen immigratie. De klad kwam er voor NSC pas in toen Pieter Omtzigt zich begon te distantiëren van de PVV. Omtzigt bezwaar was er in het verkiezingsprogramma van de PVV-passages staan die niet kunnen volgens de grondwet, en niet rechtstatelijk zin. Het gaat dan bijvoorbeeld om het verbieden van de Koran, dat indruist tegen de vrijheid van godsdienst. De indruk ontstond dat er met NSC wederom een partij was opgestaan die de PVV uitsluit. Geert Wilders pareerde de kritiek van Omtzigt door die omstreden passages te parkeren voor later. Wilders transformeerde van ‘wild’ naar ‘mild’. Waarschijnlijk heeft die zet de PVV geen windeieren gelegd. Ook Dilan Yesilgöz, de opvolger van Rutte als partijleider, ging zich alsnog afzetten tegen de PVV. Ze suggereerde dat ze niet met de PVV in een kabinet wilde, als de PVV de grootste zou worden. Wilders als premier was voor haar ondenkbaar. Ook dat zal eraan hebben bijgedragen dat potentiële VVD-kiezers kort voor de verkiezingen naar de PVV switchten. De achterban van de VVD is namelijk in meerderheid voor samenwerking met de PVV. Veel VVD’ers zullen gedacht hebben: als de berg niet naar Mozes komt, dan gaat Mozes maar naar de berg.
Dubbel debacle voor Timmermans
Met een winst van 8 zetels is het mogelijk de samenwerking van GroenLinks en PvdA als een succes te verkopen. Ik ben het daar niet mee eens. Van succes had je pas kunnen spreken als GroenLinks-PvdA de grootste was geworden, en een kabinet had weten te vormen waaraan Frans Timmermans minister-president was geworden. Dat zal ook Timmermans’ ambitie zijn geweest. Toevallig las ik de ochtend na de verkiezingen op Teletekst dat een onderdeel van de Green Deal, waar Timmermans als Eurocommissaris lang aan werkte, is weggestemd: halvering van het gebruik van pesticiden in 2030 gaat niet door: een dubbel debacle voor Timmermans dus.
De samenwerking tussen PvdA en GroenLinks leidt in mijn ogen ertoe dat beide partijen gebonden zijn aan een compromis dat eigenlijk beide partijen knevelt. Op zo’n compromis zit niemand te wachten. Juist op links lijkt het me nodig dat partijen zichzelf opnieuw uitvinden. Dat gaat beter als ze hun handen vrij hebben. En eigenlijk is ook duidelijk wat er moet gebeuren. In Duitsland in het Sarah Wagenknecht die Die linke heeft verlaten en nu aanstuurt op een links beleid dat expliciet opkomt voor nationale belangen, waaronder een aangescherpt immigratiebeleid. In Scandinavië is het inmiddels onder sociaaldemocraten gemeengoed om voor een terughoudend immigratiebeleid te zijn. De SP maakt weliswaar geen deel uit van het verbond op links, ze maakt evenwel geen aanstalten om voor een strenger immigratiebeleid te gaan pleiten. Daarmee laat partijleidster Lilian Marijnissen kansen liggen, en daalt het zetelaantal wederom: nu van 9 naar 5.
Links als geheel verliest, rechts van Rutte wint
Bekijken we links als geheel, dan blijkt de optelsom van GroenLinks-PvdA, D66, SP, Denk, CU, PVDD, Volt en Bij1 van 68 naar 50 zetels te zijn teruggelopen. Al deze partijen verzetten zich tegen een strenger immigratiebeleid. Deze teruggang toont echter ook dat Timmermans links niet groot heeft weten te maken. De teloorgang van Timmermans doet me denken aan die van voormalig EU-parlementsvoorzitter Martin Schulz. Ook hij werd vanuit een EU-topbaan teruggehaald naar, in dit geval, Duitsland. Hij werd als partijleider van de SPD ingehaald als ware hij de nieuwe Messias. Aanvankelijk liepen de peilingen hoog op. Uiteindelijk verloor hij echter de verkiezingen. Kort daarna heeft hij zich uit de politiek teruggetrokken.
Kijken we naar wat radicaal-rechts of rechts van de VVD wordt genoemd, dan blijkt de optelsom van PVV, FvD, JA21, en BV-NL met 12 zetels te zijn gestegen van 29 naar 41 zetels. Dat betekent dat het succes van de PVV slechts gedeeltelijk ten koste is gegaan van vergelijkbare partijen. Het grootse deel van de winst is gewonnen op andere politieke stromingen. Maar buiten radicaal-rechts hebben NSC en BBB bij elkaar ook nog eens 25 zetels gewonnen. Het verlies zit bij de coalitie. Alle coalitiepartijen hebben fors verloren. Bij elkaar zijn VVD, D66, CDA en CU naar liefst 37 zetels kwijtgespeeld (VVD: -10 zetels, D66: -15 zetels, CDA: -10 zetels en CU: -2 zetels). PVV, NSC en BBB hebben samen 45 zetels gewonnen hebben (PVV: +20 zetels: NSC: +19 zetels: BBB: +6 zetels).
Doet de VVD Mee?
Op de verkiezingsavond hebben BBB en NSC aangegeven dolgraag te willen regeren. BBB is een factor van belang, niet alleen vanwege de 7 zetels in de Tweede Kamer, maar ook vanwege de 16 zetels in de Eerste Kamer. Omtzigt zei te verwachten met deelname in het kabinet veel van zijn programmapunten te kunnen realiseren. Ik denk dat dit klopt, want de PVV heeft iemand als Omtzigt nodig om tot beleidsmatig sterke voorstellen te komen. De inbreng van Omtzigt zal dus door de PVV in dank worden afgenomen. Over de rechtsstatelijkheid van het beleid hoeft Omtzigt zich geen zorgen te maken. Niet het verkiezingsprogramma van de PVV, maar een door Omtzigt goed te keuren regeerakkoord ligt ten grondslag aan te voeren beleid. Bovendien zit NSC op de eerste rij als het gaat erom concrete beleidsvoorstellen van deze of gene minister op rechtsstatelijkheid te beoordelen. Deze voorstellen moeten immers eerst nog worden goedgekeurd door het kabinet, alvorens de Tweede Kamer daarover bij meerderheid kan beslissen. Wel hoop ik dat de PVV kiest voor inhoudelijk sterke ministers. Dat kan betekenen dat ze buiten de fractie op zoek moeten gaan naar goede kandidaten. Volgens mij moet dat mogelijk zijn, want niet iedereen in een belangrijke positie heeft zich al geout als op de een of andere manier sympathiserend met de PVV, of met de beleidsrichting van de PVV.
Of de VVD ook aanschuift in het kabinet met PVV, NSC en BBB? Zo nee, dan wordt het een minderheidskabinet. Zo ja, dan wordt het een meerderheidskabinet. Beide opties hebben zo hun voor- en nadelen. Maar een minderheidskabinet is werkbaar, want mocht de VVD het kabinetsbeleid willen blokkeren, dan is met behulp van CDA, SGP, FvD en JA21 over rechts toch nog een meerderheid te behalen.