Het Oekraïense Onderzoekcentrum voor Misdaden tegen Nationale Veiligheid, ook wel Centrum Vredesstichter genoemd, houdt een min of meer openbare lijst bij met in januari 2022, dus kort voor de inval van Rusland in Oekraïne, meer dan 187.000 namen. Westerse journalisten en politici staan ook op deze lijst. Verschillende mensen op die lijst zijn vermoord. Je zou kunnen spreken van een dodenlijst.
Lijst Vagevuur
De lijst staat open voor het publiek: je kunt nagaan of iemand op de lijst staat, en je kunt mensen voordragen voor de lijst. De lijst wordt aangeduid als “Vagevuur”. Voor wie niet weet wat dat is: volgens de Rooms-katholieke kerk is het vagevuur de naam van het zuiveringsproces waarin de ziel van een overledene wordt voorbereid op de hemel. De naamgeving suggereert dus dat als je op deze lijst staat, je al ten dode bent opgeschreven. Aan de ene kant werkt de lijst als een kliklijn. Het is niet erg moeilijk om een persoon die in jouw ogen verdacht is, aan te geven. Aan de andere kant werkt de lijst ook als een vogelvrijverklaring of een Fatwa. De lijst is te zien als een legitimatie aan eenieder om tegen personen op de lijst op te treden. Sommige mensen staan er hun volledige woonplaats en telefoonnummer op.
De lijst kan geraadpleegd worden op de website myrotvorets.center. Deze website is volledig in het Oekraïens. Via Google is de site echter gemakkelijk in het Nederlands te vertalen. Myrotvorets betekent zoveel als ‘vredestichter’. Daaronder staat te lezen wat het is:
“Non-gouvernementeel centrum voor het onderzoeken van bewijzen van misdaden tegen de nationale veiligheid van Oekraïne, vrede, menselijkheid en internationaal recht. Informatie voor rechtshandhavingsinstanties en speciale diensten over pro-Russische terroristen, separatisten, huurlingen, oorlogsmisdadigers en moordenaars.”
Blijkbaar is Centrum Vredesstichter als non-gouvernementele organisatie. Toch is ze sterk gelieerd aan de Oekraïense overheid. Op Wikipedia is te lezen:
“Myrotvorets (…) is de website van de Oekraïense niet-gouvernementele organisatie “Centrum Vredesstichter”, en heeft banden met zowel de Oekraïense interne inlichtingendienst SBU als het ministerie van Binnenlandse Zaken van Oekraïne.”
De website bevat een lijst waarop mensen staan vermeld, van wie sommigen vervolgens zijn vermoord. Wikipedia vermeldt:
“In januari 2022 bevatte deze lijst meer dan 187.000 namen. Ze kreeg internationale bekendheid door de moord op activisten van de oppositie Oles Busyna en Oleh Kalashnikov. Beiden werden met hun volledige adres in ‘Vagevuur’ ingevoerd en een dag of twee later voor hun respectieve huizen neergeschoten.”
Het is dus gevaarlijk om op deze lijst terecht te komen.
Gerhard Schröder
De Duitse Oud-bondskanselier Gerhard Schröder staat al jaren op deze lijst. In 2018 had Welt al een artikel geschreven met de titel: Gerhard Schröder: Daarom staat hij op de lijst van gezochte personen in Oekraïne. Die titel is inmiddels veranderd in: Soyeon Schröder-Kim zeer bezorgd over de voormalige kanselier. Blijkbaar ligt de oorspronkelijke titel nu gevoelig. Volgens het artikel is de oud-kanselier op de lijst gezet nadat hij in 2014 in een interview met de Aachener Nachrichten begrip had getoond voor de annexatie van De Krim door Rusland. Zijn vrouw Schröder-Kim van Koreaanse komaf zegt tegen Welt:
“Als echtgenote ben ik erg bezorgd en verontwaardigd. In mijn land en in mijn cultuur begrijpen we dergelijke aanvallen tegen een democratische politicus niet, vooral niet tegen een voormalige bondskanselier.”
Ze uit ernstige beschuldigingen aan de bondsregering. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken veroordeelt de Oekraïense lijst krachtig:
“We hebben ons standpunt in het verleden duidelijk gemaakt aan de Oekraïense website, en we hebben er bij de Oekraïense regering op aangedrongen actie te ondernemen om deze website te verwijderen. We zullen nu hetzelfde doen. Op de Oekraïense lijst staan enkele honderden namen – onder wie separatisten, journalisten, activisten en politici zoals ex-premier Joelia Tymosjenko. Sommigen van hen staan vermeld met hun volledige adres, en journalisten en politici zijn het slachtoffer geworden van vele moordpogingen.”
In het Welt-artikel van 2018 staat dat Gerhard Schröder ‘kennelijk’ op deze lijst staat. Dat betekent dat Welt geen gebruik heeft gemaakt van de zoekfunctie op de website, of dat deze zoekfunctie er toen nog niet was. Nu is is die zoekfunctie er wel. Aan de linkerzijde op de website is een klein formulier zichtbaar, waarmee je direct kunt opzoeken of een persoon die je in gedachten hebt, op de website staat. Oud-bondskanselier Schröder blijkt op de lijst te staan. Vermeld staat dat hij sinds 8 november 2018 op de lijst staat. Verder valt te lezen dat hij op de lijst is geplaatst vanwege:
“Aantasting van de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne. Manipulatie van openbaar belangrijke informatie; anti-Oekraïense propaganda. Een poging om de verovering van de Oekraïense Krim door Russische indringers te legaliseren. Een openlijke rechtvaardiging van de gewapende agressie van de Russische Federatie tegen Oekraïne.”
Twee zittende EU-presidenten en een Nederlands Tweede Kamerlid
Maar als een oud-bondskanselier op de lijst staat, dan staan misschien ook Regeringshoofden die nog in functie zijn op de lijst. Mark Rutte blijkt er niet op te staan, maar de Hongaarse president Victor Orban (sinds 6 april 2022) en en de Kroatische president Zoran Milanovic (sinds 25 januari 2022) wel. Het Nederlandse Tweede Kamerlid en fractievoorzitter Thierry Baudet staat ook op de lijst, en wel sinds 19 april 2020. Zijn kerfstok luidt als volgt:
“Anti-Oekraïense propagandist. Tegenstander van de overeenkomst tussen Oekraïne en de EU, was de initiatiefnemer van het referendum over de associatieovereenkomst tussen de EU en Oekraïne.”
Verder staat er over Baudet te lezen:
“De leider van de rechtse Nederlandse partij Forum voor Democratie, Thierry Baudet, die zich in 2016 verzette tegen de ondertekening van de Oekraïne-EU-associatie en een referendum hierover initieerde, werd ervan verdacht banden te hebben met de Russische Federatie. Dat staat in het Zembla-onderzoeksprogramma op de Nederlandse tv, meldt de EU-Observer. Rechercheurs kregen via WhatsApp toegang tot de correspondentie van de politicus met partijgenoten. In berichten uit 2016 schreef hij dat hij Vladimir Kornilov had ontmoet, die naar eigen zeggen ‘voor Poetin werkt’ en een ‘zeer invloedrijke figuur’ is.”
Twee zittende presidenten van EU-landen, een Duitse oud-bondskanselier en een fractievoorzitter van de Tweede Kamer staan dus op de Oekraïense lijst. Je kunt je afvragen of zoiets wel is toegestaan? Is zoiets wel legaal? Valt het niet onder haatzaaien of zelfs oproepen tot geweld? Is het niet ten enenmale ongewenst is dat een Nederlandse parlementariërs op een lijst staat die impliciet uitnodigt tot geweld, en zou daarover geen protest bij Oekraïne moeten aantekenen?
Ook persvrijheid ondermijnd
Iedereen die ook maar een klein beetje pro-Russisch of anti-Oekraïens is, kan op de Oekraïense lijst terechtkomen. Dat gebeurde NBC-journalist Keir Simmons kortgeleden toen hij als internationale correspondent van NBC News, verslag deed vanuit De Krim. Te midden van een massale Russische militaire aanwezigheid in Sebastopol, de thuishaven van de Russische Zwarte Zeevloot, vertelde Simons de kijkers in een live-uitzending dat herovering door Oekraïense troepen volkomen onrealistisch was, vooral omdat de mensen daar zichzelf als Russen beschouwen. Hij verklaarde ook: “Vladimir Poetin zal vastbesloten zijn deze haven te verdedigen”, en dat Poetin “zo ongeveer alles doen om dat voor elkaar te krijgen”. Het interview was te zien op NBC en werd op 28 februari 2023 geüpload naar YouTube. Diezelfde dag nog kwam Simmons op de Oekraïense lijst terecht. Als reden is te lezen:
“Deelname aan propaganda-activiteiten van Rusland tegen Oekraïne, en deelname aan pogingen om de bezetting van de Autonome Republiek van De Krim door de Russische indringers te legaliseren.”
Als journalist doet hij vanaf De Krim verslag, vertelt wat volgens hem de realiteit is, en hij komt op een lijst terecht die je min of meer als vogelvrij verklaard. Poetin zelf staat overigens ook op de lijst.
Is het wel een dodenlijst?
Nu kun je natuurlijk die lijst bagatelliseren: is het wel een dodenlijst? Niet iedereen op de lijst wordt omgebracht; velen die op de lijst staan leven nog; er staan zoveel mensen op de lijst dat die lijst te lang is om te dienen als dodenlijst. Ook kun je erop wijzen dat de lijst in haar totaliteit, door de gebruiker van de website niet is in te zien. Ik kan bijvoorbeeld niet zien of, en hoeveel andere Nederlanders dan Baudet op die lijst staan. Dan zou ik de naam van elke Nederlander afzonderlijk moet intypen, om te zien of die op de lijst is terug te vinden. Maar het is natuurlijk best mogelijk dat gehele of gedeeltelijke uitdraaien van de lijst in bepaalde kringen in Oekraïne of daarbuiten circuleren. Bij de Oekraïense ambassade zal wel bekend zijn welke Nederlanders of in Nederland verblijvende personen op de lijst staan. Ook is het mogelijk dat (deel)lijsten circuleren bij groepen die het als hun taak zien om mensen op de lijst te belagen. Dat kunnen ook doodseskaders zijn. Dat die lijst tussen eind 2018 en begin 2022 geëxplodeerd is van enkele honderden tot bijna 200.000 personen beloofd weinig goeds. Blijkbaar is de lijst heel populair en ligt de lat om op de lijst terecht te komen vrij laag. Zoals aangetoond staan er ook buitenlanders op de lijst, maar het merendeel van personen op de lijst zal toch Oekraïens zijn. De lijst maakt het dus mogelijk om allerlei Oekraïeners die niet helemaal of helemaal niet op de lijn van de Oekraïense regering zitten, te melden, op te sporen, en uit te schakelen. En dat hoeft niet te gebeuren door mensen die daartoe speciaal bevoegd zijn. Iedereen kan naar eigen goeddunken aan dat proces deelnemen. Interessant zou zijn om na te gaan wat er inmiddels gebeurd is met die 187.000 mensen die voor de inval van de Russen al op de lijst stonden. Dan zou zomaar eens kunnen blijken dat een buitenproportioneel groot deel van die mensen inmiddels het loodje hebben gelegd. Dan gaat het om veel doden, juist omdat de lijst zo lang was. Hoe lang de lijst nu na dik een jaar gewapende strijd is? Lastig in te schatten.