‘Zie. Vraag. Weet.’ Dat is de leus van Nieuwsuur. Het actualiteitenprogramma ziet zichzelf als een programma ‘dat onafhankelijk, onpartijdig en ongebonden nieuws en de achtergronden daarbij brengt’. ‘De vinger achter de macht en uitzoeken wat anders verborgen zou blijven’ beschouwt ze als een van haar basisprincipes. Daarnaast vindt Nieuwsuur het ‘ belangrijk om over de grenzen te kijken’ omdat Nederland ‘een klein land’ is ‘en in veel opzichten afhankelijk van het buitenland’.
Je zou denken dat het artikel How America Took Out The Nord Stream Pipeline dat Pulizerprijswinnaar Seymour Hersh op 8 februari publiceerde, helemaal past binnen de journalistieke waarden van Nieuwsuur. Toch heeft Nieuwsuur met geen woord aandacht besteed aan het belangwekkende artikel van Hersh. Ook NRC en de Volkskrant laten het artikel onvermeld. In Duitsland laten ARD en ZDF hun kijkers in het ongewisse. Weliswaar wordt op de Duitse televisie veel en langdurig gediscussieerd, toch blijft de bandbreedte van die discussies zeer beperkt en krijgen steeds weer dezelfde mensen het woord. Dan is het heel gemakkelijk het maar niet over de aanslag op Nord Stream te hebben. In België maakt de VRT noch op televisie, noch op haar website gewag van het artikel. Hersh heeft het artikel trouwens op zijn eigen website gepubliceerd, omdat media als The New York Times en de Washington Post het niet wilden publiceren. Is de boodschap van Hersh in het Westen soms onwelgevallig, en wordt deze daarom doodgezwegen?
Het artikel gaat erover dat de VS via een geheime operatie de Nord Stream pijpleidingen hebben opgeblazen. Daarbij hebben ze hulp gehad van Noorwegen. De regering heeft de operatie buiten het zichtveld van het congres gehouden door deze niet formeel te laten uitvoeren door een speciaal commando, maar informeel door duikers verbonden aan een diepzeeduikschool in Florida. Om de operatie in de drukke en intensief bewaakte Oostzee te camoufleren, is ervoor gekozen deze uit te voeren tijdens een militaire oefening op die plek. Behalve president Biden zijn ook minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken, diens staatssecretaris Victoria Nuland en Witte Huis veiligheidsadviseur Jake Sullivan betrokken bij de operatie. Alle vier waren al bij het Oekraïnebeleid betrokken toen Barack Obama nog president en Biden nog vicepresident was. Dat ze op de hoogte waren, maakt Hersh aannemelijk via diverse uitspraken voor of na de aanslag.
Een belangrijke reden waarom Biden de Nord Stream pijpleidingen heeft opgeblazen, is volgens Hersh dat Biden vreesde dat de Duitse regering de economische sancties tegen Rusland zou versoepelen als in de loop van de winter het gas schaars zou worden. Daarnaast zijn ook andere belangen die mogelijkerwijs een rol spelen. Het wegvallen van Nord Stream maakt dat de VS haar schaliegas veel duurder aan Europa kan verkopen, en stelt Noorwegen in staat de rol van Rusland over te nemen als het gaat om gasleveringen aan Europa. Saillant detail is dat de voormalig premier van Noorwegen en toekomstig president van de Noorse Centrale Bank, Jens Stoltenberg, nu als secretaris-generaal leiding geeft aan de NAVO. Moeilijk is voor te stellen dat hij niet geweten zou hebben van een militaire operatie waar Noorwegen bij betrokken was.
Het ligt in de aard van de zaak dat de vraag of het verhaal van Hersh klopt zal voorlopig geen definitief beantwoord zal krijgen. Dat was bij eerdere onderzoeksjournalistieke projecten van Hersh ook niet het geval. Vaak is hij voor leugenaar uitgemaakt. Woordvoersters van het Witte Huis en de CIA laten alvast weten: ‘This is false and complete fiction’ en ‘This claim is completely and utterly false’.
Een veelgehoorde kritiek op het artikel van Hersh is dat hij werkt met een anonieme bron. Dat is natuurlijk niet ideaal. Maar, ligt het ook niet in de aard van het onderwerp dat bronnen niet voor het oprapen liggen? Op klappen uit de school staat namelijk gevangenisstraf en misschien wel de doodstraf. Daarnaast wijkt de werkwijze van Hersh niet af van zijn eerdere onderzoeksjournalistieke projecten, waarbij achteraf is gebleken dat hij het bij het rechte eind had, ook al werd hij eerder afgedaan als leugenaar. Maar van mij hoeft een kritisch journalistiek medium als Nieuwsuur niet voetstoots aan te nemen dat Hersh het ook nu wel weer bij het rechte eind zal hebben? Maar, dat is iets anders dan het artikel doodzwijgen.
Het punt dat ik wil maken is dat je als kritisch journalist niet kunt wachten tot alles tot op de laatste komma is uitgeklaard. De vraag dringt zich namelijk nu al op: Is de VS over de oorlog in Oekraïne wel te vertrouwen? En wat mij betreft, is de vraag ook: Is de NAVO nog wel te vertrouwen? Dan kun je die vragen niet met ‘ja’ beantwoorden tot het tegendeel blijkt, want dan loop je gerede kans nu vergaande beslissingen te nemen op basis van veronderstellingen die nu al omstreden zijn. Het was al duidelijk dat Rusland Nord Stream niet had opgeblazen. Dan is het al raar dat er niet naarstig wordt gezocht naar wie dat dan wél gedaan heeft. Als dan ook nog eens iemand met een staat van dienst als Hersh onderbouwd beweert dat de VS er achter zat, dan dient die optie op tafel te liggen.
Is Mark Rutte nog wel te vertrouwen? We kennen Rutte als een politicus die er een handje aan heeft om de waarheid naar eigen inzicht en voorkeur te modelleren. Als het hem beter uitkomt iets niet te weten, dan laat zijn actieve geheugen hem in de steek. Bovendien kan van zijn beleid als premier gezegd worden het maar al te vaak tot een fiasco heeft geleid, en dat hij door de tijd heen voor diametraal tegenovergestelde beleidslijnen koos. En dan zou Nederland zich nu door Mark Rutte verder de oorlog in moeten leiden? Na een bezoek aan Biden in het Witte Huis op 17 januari zegt Rutte toe een Patriot raketsysteem aan Oekraïne te zullen leveren. Dat Nederland slechts over 3 of 4 van zulke systemen beschikt (te weinig om naast de haven van Rotterdam ook nog Amsterdam en Den Haag, laat staat staan de rest van Nederland te verdedigen) doet blijkbaar niet ter zake. Een week later is een doordeweekse Haagse commissievergadering opeens wereldnieuws omdat daar voor het eerst de inzet van gevechtsvliegtuigen in Oekraïne niet wordt uitgesloten. 17 februari is Rutte op bezoek bij president Volodymyr Zelensky. Jeroen Wollaars van Nieuwsuur is met hem meegereisd voor een interview. Rutte neemt Draghiaanse woorden in de mond: ‘Whatever it takes, as long as it takes’ Hij heeft het over geen taboes als het om wapensystemen gaat. Dat mensen dan denken dat ook atoomwapens niet meer taboe zijn, blijkt slechts uit de kleine lettertjes van zijn betoog. De boodschap blijft toch: alles moet kunnen en the sky is the limit. Wat de motieven van Rutte zijn om zo zwaar op het orgel te gaan? Ambieert hij soms Stoltenberg op te volgen als secretaris-generaal van de NAVO? Ging het gesprek van Rutte met Biden in Washington een maand geleden ook daarover?
De setting van het interview met Rutte in Kiev was zorgvuldig geënsceneerd zodat de boodschap van Rutte des te duidelijker over zou komen. Het vond plaats tegen de achtergrond van een klaslokaal. Dat het in Kiev plaatsvindt was natuurlijk ook al bijzonder. Het is toch een soort bewijs van moed als een politicus zich naar Kiev begeeft. De klas stond voor jeugdig elan, voor mensen die zich inzetten voor de toekomst van hun land, maar de vrijheid van dat land eerst nog bevechten moeten. Ik zie de hele enscenering als oorlogsretoriek. Kun je nog wel spreken van kritische verslaggeving, als Nieuwsuur aan Rutte een geënsceneerd podium biedt voor oorlogshitserige verkooppraatjes die niet luid maar geruststellend van toon zijn, en juist daarom naar binnen glijden als vanillevla? En kun je nog wel spreken van kritische verslaggeving als je de kijker tegelijkertijd in totale onwetendheid laat over de vergaande twijfels die het artikel van Hersh oproept? Is de opgesmukte halve waarheid van Nieuwsuur niet meer dan een hele Leugen? Is het niet misleiding?